تا آنجا که تاریخ مکتوب مباحث اخلاقی نشان می دهد، اخلاق دانش و اخلاق دانشجویی، همواره یکی از مهم ترین دغدغه های عالمان و اندیشمندان اخلاق بوده است. فیلسوفان و دانشمندان از روزگار سقراط تاکنون، همواره در فضیلت علم و ادب علم اندوزی و اخلاق معلمان و متعلمان گفته و نوشته اند. تأکید اسلام بر دانش و دانش اندوزی و جایگاه ویژه تعلیم و تعلم در متون اسلامی، موجب شده است که اندیشمندان اسلامی نیز به این امر همت گمارند.
پیشرفت دانش و گسترش مراکز علمی و افزایش روزافزون دانشجویان، تحقیق و پژوهش در ابعاد مختلف دانشجویی را بیش از پیش ضرورت بخشیده است.
اثر حاضر سعی کرده است با اهتمامی ویژه به دانشجویان بنگرد؛ زیرا از یک سو، شاهد اثر پذیری خانواده ها و دیگر جوانان به خصوص دانش آموزان از این قشر هستیم و از سوی دیگر، این جمعیت، مدیران و کارگزاران آینده خواهند بود و بی گمان منش و اخلاق آنان، نقشی تعیین کننده در تعالی یا خدای ناخواسته انحطاط جامعه در ابعاد گوناگون آن خواهد داشت.
متأسفانه علیرغم تلاش هایی که در این زمینه انجام گرفته، هنوز دانشگاه های ما با آداب و اخلاق اسلامی، فاصله دارد. نویسنده این کتاب معتقد است که می توان با ترسیم اخلاق و آداب اسلامی با رویکرد ویژه دانشجویی، این کاستی را تا حدود زیادی برطرف نمود.
مجموعه حاضر شامل چهار بخش می باشد که بخش اول کلیات، بخش دوم اخلاق و آداب دانشجو با خود، بخش سوم اخلاق و آداب دانشجو با خدا و بخش چهارم اخلاق و آداب دانشجو با مردم نام گرفته است.
از ویژگی های این کتاب یکی طرح و چینش جدیدی است که در تنظیم موضوعات آن اعمال شده و دیگر همراه بودن مباحث آن با نمونه های ملموس و عینی از اخلاق بزرگان و نیکان است. ویژگی دیگر این که سعی شده مندرجات کتاب در حد امکان با رویکرد مخصوص دانشجویی باشد.
فهرست مباحث این کتاب عبارت است از :
مقدمه
سرآغاز
- بخش اول : کلیات
تعریف اخلاق
فلسفه اخلاق
ضرورت و شرافت علم اخلاق
تربیت و اخلاق
رابطه متقابل اخلاق و خردورزی
جایگاه عاطفه در اخلاق
افراط و تفریط در ابراز عواطف
معیار فضیلت و رذیلت اخلاقی
کمال حقیقی انسان
نسبی یا مطلق بودن مفاهیم اخلاقی
اخلاق نیک، برترین ابزار هدایت
- بخش دوم : اخلاق و آداب دانشجو با خود
فصل اول: کمالات
شناخت جایگاه دانشجویی
محاسبه و مراقبه
سکوت ممدوح
قوت نفس
اطمینان قلب
عزت نفس
انکسار نفس
وقار
غیرت
آزاد منشی
فصل دوم : کاستی ها
غفلت
عجب و خودبینی
اسباب و موجبات عجب
آثار عجب
غرور
انواع غرور
- غرور علمی
- غرور اعتقادی
- غرور عملی
ضعف نفس
دون همتی
خوف مذموم
عدم غیرت
مداهنه
عجله و شتاب کاری
بیهوده گویی
سکوت مذموم
- بخش سوم : اخلاق و آداب دانشجو با خدا
فصل اول : کمالات
صفای باطن
حیا
- موجبات حیا
- موانع حیا
- آثار حیا
عفاف
- عفت دامن
- راه های کنترل شهوت جنسی
- عفت شکم
تواضع
شرارت و خمود
خوف از خدا
اخلاص
رجا
توبه
- اهمیت توبه
- حقیقت توبه
- آثار توبه
- توبه نصوح
محبت و دشمنی
عشق
- عشق غیر متعالی
- عشق متعالی
پرستش
فصل دوم : کاستی ها
عدم حیا
ترک عفاف
ریا
- ریا در ایمان
- ریا در عبادت
- ریا در دیگر امور
احساس ایمنی از کیفر و مکر الهی
نا امیدی از رحمت خدا
تکبر
- بخش چهارم : اخلاق و آداب دانشجو با مردم
مقدمه
فصل اول : کمالات
چگونگی رفتار با استاد
حقوق استاد بر دانشجو
- تواضع و فروتنی
- تکریم و تعظیم
- درس او را به نیکی گوش دادن
- عدم افراط در پرسش گری
- پیش نگرفتن در پاسخ گویی
- پرهیز از غیبت افراد در حضور او
- ابراز خستگی نکردن از ادامه درس
- بلند نکردن صدا در حضور او
- دفاع از آبروی او
- پوشانیدن عیبها و آشکار نمودن کمالات او
چگونگی رفتار در خوابگاه
چگونگی رفتار در نشست های دانشجویی
- حفظ حیثیت و آبروی مردمان
- پرهیز از مجادله و مشاجره
- پرهیز از دروغ و بهتان
- سنجیدگی در سخن و دقت در انتخاب تعابیر
- پرهیز از خودنمایی
- اهتمام به شکسته نشدن سنتهای صحیح اجتماعی
چگونگی انتقاد
قانون مداری
تواضع و فروتنی
نشانه های فروتنی
پرهیز از افراط و تفریط در تواضع
چگونگی رفتار با متکبران
خوش رویی
خوش زبانی
مردم دوستی
- پرهیز از آزار و اذیت مردم
- احترام و تکریم مردم
- خدمتگزاری به مردم
- شاد نمودن مردم
- رفع نیازمندیهای مردم به خصوص مستمندان
دوست یابی
ویژگی های دوست خوب
وفای به وعده
امانتداری
راستگویی
کردار راستین
حیا
عفو و بخشش
قدر شناسی
احترام به بزرگ تر
صلح و دوستی
حلم و بردباری
اسباب و موانع بردباری و کظم غیظ
فصل دوم : کاستی ها
تکبر
مراتب تکبر
درمان تکبر
دروغگویی
مواردی که دروغگویی رواست
غیبت
شیوه های غیبت کردن
ریشه و موجبات غیبت
مراتب غیبت
پی آمد های غیبت
شنیدن غیبت
مواردی که غیبت کردن جایز است
چگونگی توبه از گناه غیبت
بهتان
ریاست طلبی
درمان بیماری ریاست طلبی
حسد
عوامل حسد
بدگمانی
مکر و حیله
خشم
شیوه مقابله با خشم
کتابنامه
—————————————————————————
شناسنامه کتاب
مؤلف : آیت الله دکتر علی اکبر کلانتری (مدرس حوزه علمیه و عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز)
تدوین : نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، مرکز برنامه ریزی و تدوین متون
ناشر : دفتر نشر معارف
چاپخانه : صدف
سال نشر : ۱۳۸۲
تعداد صفحات : ۱۹۲
قطع کتاب : وزیری
رده بندی کنگره : ۳الف۸ک/۴/۲۵۴BP
نشانی : قم – صندوق پستی ۳۴۵۶ – ۳۷۱۸۵
تلفن و نمابر : ۷۷۴۴۶۱۶ (۰۲۵۱)